Hàng ngày, khám bệnh cho rất nhiều bệnh nhân bị viêm loét dạ dày - tá tràng, tôi rất băn khoăn trước nỗi lo sợ của bệnh nhân khi được nội soi dạ dày hoặc làm xét nghiệm máu có kết quả nhiễm Helicobacter pylori (Hp) dương tính.

Có một phụ huynh khóc nức nở đến gặp tôi “cầu cứu” xin chữa trị cho đứa con mới 6 tuổi tình cờ làm xét nghiệm phân có Hp dương tính. Chị Nguyễn Thị Kim L., 38 tuổi, từ khi biết mình nhiễm Hp cứ mất ăn mất ngủ sau khi bác sĩ cảnh báo vi khuẩn Hp trong dạ dày của chị có khả năng gây ung thư (!). Chị cứ đi hết trung tâm này đến bệnh viện nọ để kiểm tra nội soi cả thảy năm lần trong chưa đầy hai tháng vì sợ kết quả không chính xác! Anh Trần Khải H., 55 tuổi mang tâm trạng chán chường khi đã điều trị Hp đến 14 lần mà kết quả xét nghiệm vẫn dương tính. Và còn rất nhiều trường hợp khác nữa mà chúng tôi tiếp xúc mỗi ngày…

Hiện nay, người ta ghi nhận có đến phân nửa dân số thế giới bị nhiễm Hp. Việt Nam là quốc gia có tỷ lệ nhiễm Hp khá cao: hơn 70% dân số. Như vậy, nếu người nào nhiễm Hp cũng sẽ bị ung thư dạ dày thì dân số nước ta từ 90 triệu người chắc chỉ còn khoảng 25 triệu trong những năm tới! Ấn Độ và các quốc gia châu Phi có tỷ lệ nhiễm Hp cao nhất thế giới, nhưng tỷ lệ ung thư dạ dày ở các nước này rất thấp. Trong khi đó, Nhật Bản và Hàn Quốc là có tỷ lệ ung thư dạ dày khá cao ở châu Á nhưng số người nhiễm Hp lại rất thấp! Do vậy, nhiễm Hp không phải là nguyên nhân duy nhất gây ung thư dạ dày.

Từ khi phát hiện ra vi khuẩn Hp có khả năng sống trong dạ dày, người ta đã chứng minh mối liên quan giữa nhiễm Hp lâu ngày làm biến đổi cấu trúc bình thường của niêm mạc dạ dày với sự phát sinh ung thư, nhưng tỷ lệ này rất thấp: khoảng 0,1% mỗi năm. Thật ra, vi khuẩn Hp có rất nhiều chủng loại khác nhau. Nếu nhiễm chủng Hp có độc lực yếu, thường không gây ra triệu chứng và rất hiếm khi phát triển thành ung thư. Chỉ khi nhiễm chủng Hp có độc lực mạnh (mang gen CagA và VacA độc lực cao) mới có thể gây viêm và biến đổi nặng trên niêm mạc dạ dày, từ đó dẫn đến ung thư. Do vậy, không phải nhiễm chủng Hp nào cũng bị ung thư dạ dày.

Ngoài tác nhân vi khuẩn, sự phát sinh ung thư còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác, chẳng hạn yếu tố di truyền ở từng bệnh nhân. Có những người mang gen di truyền dễ bị ung thư hơn người khác. Ngoài ra, còn có yếu tố huyết thống, cho nên nếu trong gia đình có người bị ung thư dạ dày cũng cần lưu ý theo dõi và tầm soát những người còn lại. Sức đề kháng miễn dịch ở từng bệnh nhân cũng là yếu tố góp phần hình thành ung thư hay không. Đặc biệt, chế độ ăn uống và sinh hoạt hàng ngày là yếu tố rất quan trọng đối với nguy cơ ung thư dạ dày. Người ta cho rằng, dân Ấn Độ có tỷ lệ ung thư dạ dày thấp là do ăn nhiều gia vị như nghệ, hành tây, tiêu đen… Ngoài ra, các thực phẩm giàu chất xơ, nhiều vitamin, đặc biệt là vitamin C từ rau củ quả góp phần bảo vệ, chống các chất oxy hoá và hạn chế ung thư dạ dày.

Ngược lại, thói quen ăn mặn, sử dụng nhiều muối, ăn các loại khô, mắm, các loại thịt cá xông khói, nướng cháy dễ làm phát sinh ung thư hơn. Sử dụng hoá chất bảo quản, các chất kích thích tăng trọng… đang là các vấn đề nóng về an toàn thực phẩm, cảnh báo việc hình thành ung thư sau này. Bên cạnh đó, hút nhiều thuốc lá cũng được xem là yếu tố nguy cơ không chỉ cho ung thư phổi mà cả ung thư dạ dày.

Nói tóm lại, ung thư dạ dày được hình thành là do tác động của nhiều yếu tố phối hợp. Chỉ đơn thuần nhiễm Hp không đủ gây ung thư, vì vậy chúng ta đừng quá lo lắng về sự hiện diện của Hp trong dạ dày. Nếu có triệu chứng của viêm loét dạ dày do nhiễm Hp thì tốt nhất nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa để chữa trị sớm và đúng cách. Ăn chín uống sôi để phòng ngừa tái nhiễm vi khuẩn. Luyện tập thể lực để tăng cường sức đề kháng và chế độ ăn uống tốt cho sức khoẻ (giảm muối, nhiều rau củ quả…), bỏ thuốc lá là những biện pháp phòng ngừa ung thư dạ dày rất hữu hiệu nếu chúng ta có đủ quyết tâm.

TS.BS Bùi Hữu Hoàng